سندی مبنی بر اعطای حق مالکیت به مالک اختراع است. به موجب این حق، مالک این توانایی را خواهد داشت تا در کشوری که اختراع خود را ثبت نموده است، برای مدتی محدود، از بهرهبرداری تجاری دیگران از آن، ممانعت به عمل آورد. اصولاً هر اختراعی مشمول حمایت نیست. اگر یک اختراع یا نوآوری با ویژگی های منطبق با قانون کشور مبدأ باشد از طرف آن کشور اختراع مورد حمایت قرار گرفته و دارنده حق اختراع از حقوقی خاص بهره مند می شود. سیستم پتنت، در حقیقت برای تشویق نوآوریهایی که برای جامعه سودمند و منحصربهفرد هستند، طراحی و اجرا شده است. اغلب افراد شاید پتنت را همان حق کپیرایت یا چیزی شبیه آن بدانند، اما واقعیت آن است که متفاوت هستند. این مقاله، چشماندازی کلی از اینکه پتنت چیست ارائه میدهد.
پتنت
تعریف WIPO
- پتنت، مجموعهای از حقوق انحصاری است که به موجب قانون، به متقاضیانی که اختراعات آنها، جدید، غیربدیهی و دارای کاربرد تجاری است، اعطا میگردد. اعتبار این حقوق، به مدت محدود، عموماً ۲۰ ساله بوده و صاحبان پتنت میتوانند طی این بازه زمانی، به صورت انحصاری از اختراع خود بهرهبرداری نمایند. در مقابل، متقاضیان موظفند تا اختراعاتشان را برای عموم مردم افشا نموده، تا متخصصین و افراد دارای مهارت در حوزه مربوطه، بتوانند آن را تکثیر و بازآفرینی نمایند.
- پتنت، حق انحصاری برای یک محصول یا یک فرآیند بوده که بهصورت کلی، روشی جدید برای انجام یک کار و یا پیشنهاد فنی جدیدی برای حل یک مشکل، ارائه مینماید. البته مالک پتنت، ممکن است این اجازه یا مجوز بهرهبرداری را به دیگران داده، تا بر اساس آن بتوانند مطابق با توافق صورت گرفته، از اختراع مذکور استفاده نمایند. همچنین ممکن است که مخترع، بهصورت کامل نسبت به فروش اختراع خود اقدام نماید که در این صورت، فرد خریدار، مالک جدید پتنت خواهد بود. شایان ذکر است که دوره زمانی حق انحصاری ناشی از ثبت پتنت، محدود بوده و پس از پایان این مهلت، همه میتوانند بدون اینکه نقضی اتفاق افتاده باشد، از این اختراع برای منافع تجاری استفاده نمایند.
تعریف USPTO
پتنت، حق مالکیت اعطا شده از سوی دولت آمریکا به یک مخترع است که به منظور جلوگیری از ساخت، استفاده و فروش در آمریکا و همچنین واردات آن به خاک این کشور توسط دیگران، برای مدت زمانی محدود و در ازای افشای عمومی اختراع، در هنگام اعطای گواهی ثبت اختراع، انجام میگیرد.
تعریف EPO
پتنت، عنوانی قانونی است که به مخترعین این حق را اعطا مینماید که برای یک دوره محدود معمولاً ۲۰ ساله، در کشوری که اختراع در آن به ثبت رسیده است، از تولید، استفاده و یا فروش اختراع توسط دیگران و بدون اخذ اجازه، ممانعت به عمل آورد.
تعریف اداره ثبت اختراع ایران
گواهینامه اختراع، سندی است که اداره مالکیت صنعتی، برای حمایت از اختراع صادر مینماید و دارنده آن، میتواند از حقوق انحصاری بهرهمند شود.
انواع پتنت
- پتنتهای کاربردی (Utility)
رایجترین نوع پتنت است و برای دستگاهها، مواد شیمیایی و فرایندهای نوین ایجاد شده است.
- پتنتهای طراحی (Design)
برای محافظت از شکل ظاهری و طراحی منحصربهفرد اشیای تولید شده، مانند تزیینات سطوح یا طراحی کلی اشیا ایجاد شده است.
- پتنتهای گیاهی (Plant)
- برای نوآوری در تولید غیر جنسی گونههای تازه و متمایز گیاهان، از جمله گیاهان پیوندی ایجاد شده است. تولید غیر جنسی به این معناست که گیاه با روشی بهجز از راه دانه تکثیر شده باشد، برای نمونه با پیوند یا ریشهزایی از قلمهها.
شرایط ثبت اختراع
جهت ثبت نمودن اختراع باید شرایط زیر وجود داشته باشد:
- جدید بودن
- اختراع مذکور تا تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع نباید مطرح شده باشد.
- از لحاظ ماهیتی تازه و بدیع باشد.
- اختراعی جدید است که با اختراعات و یا دانش موجود در اختراعات قبلی قابل پیشبینی نباشد.
- داشتن کاربرد صنعتی
منظور از صنعت کلیه صنایع از جمله کشاورزی، تولیدی، استخراجی و خدماتی میباشد.
- اختراع باید کاربردی عملی داشته باشد.
- در صورتی که موضوع اختراع ناظر به تولید یک محصول باشد، باید امکان ساخت و تولید آن فراهم باشد.
- اگر موضوع اختراع مرتبط با فرآیند تولیدی است، باید پیادهسازی آن فرآیند امکان پذیر باشد.
- گام ابتکاری
- اختراع با توجه به مجموعه اطلاعات و دانش موجود یک شخص که در رشته اختراع آگاهی و مهارت معمولی داشته باشد، قابل پیشبینی نباشد.
- اختراع باید ابتکاری باشد، به این معنا که نتیجه فعالیتی خلاقانه است.
- داشتن گام ابتکاری، تنها بعد از احراز جدید بودن اختراع مطرح میشود.
یک نوآوری را نمیتوان پتنت کرد اگر
- اکتشاف باشد.
- نظریهای علمی یا روشی ریاضیاتی باشد.
- اثری زیباشناختی، ادبی، نمایشی یا دیگر آفریدهی هنری باشد.
- طرح یا روشی برای انجام یک فعالیت ذهنی، بازی یا کسبوکار باشد.
- شیوهای از ارائهی اطلاعات یا خروجی یک برنامهی رایانهای باشد.
- اگر نوآوری ماهیتی فراتر از این جنبههای انتزاعی را دربرگیرد و در نتیجه، ویژگیهایی فیزیکی و ملموس داشته باشد، مانند دستگاهی ویژه برای انجام یک بازی جدید؛ در این صورت ممکن است بتوان آن را پتنت کرد.
نمونههایی از نوآوریهای قابل پتنت
این دستهبندی، همهی نوآوریهایی را که توسط انسان عرضه شدهاند و نیز فرایند آفرینش آنها را شامل میشود. نمونههایی از نوآوریهای قابل پتنت عبارتاند از:
- نرمافزارها و سختافزارهای رایانهای.
- فرمولها و فرایندهای شیمیایی.
- باکتریها، گیاهان و حیواناتی که از نظر ژنتیکی مهندسی شدهاند.
- داروها.
- تجهیزات پزشکی.
- طراحی مبلمان.
- جواهرات.
- منسوجات و طراحی پارچه.
- آلات موسیقی.
ساختار پتنتها
هر پتنت از ۵ قسمت تشکیل شده است:
- پوشش صفحه
حاوی چندین بخش همانند عنوان، نام مخترع، تاریخ درخواست و خلاصه پتنت میباشد.
- پس زمینه
مروری است بر روی موضوع که نوع کاربرد پتنت و راه حل برای مشکل را اظهار میدارد.
- خلاصه
در این قسمت کل مطالب در مورد پتنت مورد نظر در چند پاراگراف نوشته شده و ارائه میگردد. لازم به ذکر است که عنوان، چکیده و خلاصه نباید زیاد هم توصیفی و در چهارچوبهای قانونی نوشته شده باشد. بسیاری از مردم که آشنایی کمی با این مسائل دارند، بیشتر به این قسمتها دقت میکنند که در نهایت میتواند منجر به فهم اشتباه پتنت شود.
- خصوصیات
بخش خصوصیات، چرایی و چگونگی پتنت را توضیح میدهد. این قسمت ویژگیها یا روند پتنت را بصورت جزء به جزء توصیف میکند، بطوریکه نحوه شکل گیری نوآوری در این قسمت ساخته، انجام و پرداخته میشود.
- ادعانامه
ادعانامه هم که با یک زبان پیچیده نوشته میشود، نوآوری را آنطوری که در حوزه پتنتها پوشش داده میشوند، توضیح میدهد. کلمه به کلمه این قسمت توسط ناظر پتنت مورد بررسی قرار میگیرد تا در مورد اعطاء یا عدم اعطای پتنت بتواند تصمیم بگیرد. به خاطر همین، ادعای پتنت مهمترین قسمت ثبت حق اختراع است.
ضرورت ثبت پتنت
- حقوق انحصاری
گواهینامه ثبت اختراع، برای شرکت و اشخاص حقوق انحصاری فراهم می کند. با به دست آوردن گواهی نامه های ثبت اختراع، معمولاً شرکت شما اجازه ی استفاده و بهره برداری انحصاری از اختراع را برای یک دوره ٢٠ ساله از تاریخ ثبت اظهارنامه اختراع می دهد.
- تحکیم جایگاه شرکت در بازار
به واسطه این حقوق انحصاری، شرکت قادر خواهد بود تا دیگران را از استفاده غیرمجاز تجاری اختراع تان بازدارد. از این طریق رقابت کم تر می شود و شرکت خودش را به عنوان تنها بازیگر برتر در بازار مطرح می کند.
- بازگشت سریعتر سرمایه گذاری ها
با سرمایه گذاری مقدار قابل توجهی پول و صرف زمان در توسعه محصولات نوآورانه، شرکت شما قادر خواهد بود که زیر چتر حقوق انحصاری این محصولات، آنها را تجاری سازی نماید و سرمایه هزینه شده را بازگشت دهد.
- فرصت لیسانس دهی یا فروش اختراع
در صورتی که شما تمایلی به بهره برداری تجاری از گواهینامه ثبت اختراع خودتان نداشته باشید، می توانید آن را به صورت کامل بفروشید و یا لیسانس حق بهره برداری تجاری آن را به شرکت دیگری واگذار نمایید و از طریق آن برای شرکت خودتان درآمدزایینمایید.
- افزایش قدرت چانه زنی
اگر شرکت شما در حال تلاش برای به دست آوردن حق انحصاری اختراعات ثبت شده ی دیگران از طریق قرارداد لیسانس است، سبد دارایی های فکری شما یعنی اختراعات ثبت شده به نام شرکت شما، می تواند قدرت چانه زنی شما در مذاکرات تجاری را افزایش دهد. بر این اساس است که گواهی نامه های ثبت اختراع شرکت شما در فرایند مذاکره از طریق یک موافقت نامه لیسانس متقابل، می تواند منفعت قابل توجهی را برای شرکت شما به ارمغان آورد، به طوری که حقوق ثبت اختراع می تواند میان شرکت شما و شرکت دیگر مبادله شود.
- تصویر مثبت برای شرکت شما
شرکای تجاری، سرمایه گذاران و سهامداران ممکن است دارایی های فکری یعنی تعداد اختراعات ثبت شده، شرکت را دلیلی بر بالا بودن سطح توانمندی ها وظرفیتهای تخصصی و فناورانه شرکت شما مورد توجه قرار دهند که خود می تواند برای جذب سرمایه گذاری ها و تأمین مالی بیشتر، یافتن شرکای تجاری و افزایش ارزش بازار شرکت شما مفید باشد. لازم به ذکر است که در بسیاری از موارد، جایی که شرکت صرفًا کالاهای موجود خود را بهبود داده است و بهبودهای انجام شده ابداعی نبوده و قابلیت ثبت به عنوان یک اختراع را ندارند. در اینصورت حقوق مدلهای کاربردی می تواند به عنوان یک جایگزین مناسب برای ثبت اختراع باشد. البتّه به شرطی که در کشور مورد نظر زیرساخت های حقوقی پیش بینی شده باشد. در قانون مالکیت فکری ایران، حمایت از مدل های کاربردی پیش بینی نشده است و غالبا مدل های کاربردی تحت عنوان اختراع در کشور ثبت می شود. در مواردی نیز ممکن است شرکت تصمیم بگیرد نوآوری های شرکت را به عنوان اسرار تجاری محافظت نماید و از ثبت اختراع آن خودداری نماید که در این صورت لازم است شرکت اقدامات مناسبی را برای حفظ اطلاعات محرمانه اتخاذ نماید.
با برخورداری از یک پتنت، شما میتوانید به شرکتی دیگر مجوز بهرهبرداری دهید یا خودتان وارد کسبوکار شوید، اما قوانین پتنت پیچیده هستند، اگر مراحل ثبت پتنت به درستی انجام نشود، موجب شکست و ضرر شما می شود. اگر برای ثبت اختراع نوآورانهتان به مشاورهی حقوقی نیاز دارید، شما می توانید با وکلا متخصص ما در موسسه حقوقی مفید ثبت تماس بگیرید.